Η νοσταλγία δεν είναι απαραιτήτως φυγή, αλλά ένας ήσυχος διάλογος με τον εαυτό μας, μια μορφή συμφιλίωσης με τον χρόνο που περνά. Και όταν φέρει βαριά υπογραφή, όπως αυτή του Δημήτρη Χαρισιάδη, ενός από τους σημαντικότερους έλληνες φωτογράφους του 20ού αιώνα, τότε αποκτά τη διαύγεια, τη γαλήνη και την αγνότητα του φωτός που μόνο η αληθινή τέχνη μπορεί να αποδώσει.
 

Το λεύκωμα «Δημήτρης Χαρισιάδης – Σαντορίνη», που κυκλοφορεί από το Αρχείο Θηραϊκών Μελετών – Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, αποτελεί ένα σπάνιο οδοιπορικό στη Σαντορίνη των δεκαετιών ’40-’50, και όχι μόνο. Πρόκειται για έκδοση που ανασυνθέτει την αισθητική οξύνοια και το ανθρωποκεντρικό βλέμμα του Χαρισιάδη, αλλά και τον ιδιαίτερο δεσμό του με το κυκλαδικό τοπίο, τόπο όπου ο φωτογράφος αποθέωσε τον ρυθμό του φωτός και τη σιωπηλή αρχιτεκτονική αρμονία.
 

Στο κατάστρωμα του πλοίου «Τέτη», το νοσταλγικό εξώφυλλο του λευκώματος.
 

Μέσα από τον φακό του, η Ελλάδα του χθες δεν μοιάζει πια μακρινή· ανασαίνει ξανά μέσα από πρόσωπα, τοπία και στιγμές που κουβαλούν την αίσθηση μιας συλλογικής μνήμης. Είναι μια Ελλάδα που σου θυμίζει τι σημαίνει να αγαπάς και να πονάς τον τόπο σου καθώς και εκείνα τα μικρά θαύματα της καθημερινότητας που ο χρόνος επιχειρεί να σβήσει – αλλά η τέχνη, ευτυχώς, διασώζει.
 

Η ιστορία πίσω από την έκδοση

Το λεύκωμα στην πραγματικότητα αποτελείται από τη σύνθεση τριών διαφορετικών λευκωμάτων, την ιστορία των οποίων μας διηγείται ο εκδότης του, ο ερευνητής και συλλέκτης Δημήτρης Τσίτουρας στο προλογικό σημείωμά του.
 

«Αρχές του 1980 αγόρασα ένα άλμπουμ που αφορούσε ένα ταξίδι στη Σαντορίνη το 1949, όπως προκύπτει από την αφιέρωση που υπάρχει στην πρώτη σελίδα με την υπογραφή του πολιτικού Σπύρου Μαρκεζίνη» γράφει ο κ. Τσίτουρας: «Πολλά χρόνια αργότερα απέκτησα από την κόρη του Σπύρου Μαρκεζίνη, Ελένη Χέλμη-Μαρκεζίνη, δύο άλλα άλμπουμ. Το ένα ήταν σχεδόν όμοιο με το πρώτο, δηλαδή το ίδιο ταξίδι (1949), και αποτελούσε το προσωπικό αντίτυπο του Σπύρου Μαρκεζίνη. (…) Ζήτησα από την Ελένη Χέλμη-Μαρκεζίνη να με βοηθήσει στην αναγνώριση των προσώπων. Τους μόνους που ήξερε και αναγνώρισε ήταν η οικογένεια του εκδότη Δημήτρη Λαμπράκη, δηλαδή τον ίδιο, τη γυναίκα του Ελζα, την κόρη του Λένα και τον γιο του Χρήστο. Συναντήθηκα με την κόρη του Λένα Σαββίδη-Λαμπράκη.
 

Δυστυχώς ούτε εκείνη μπορούσε να θυμηθεί και να αναγνωρίσει τα πρόσωπα. Ξαφνικά, εκεί που καθόμασταν, μπαίνει ο γιος της Μανόλης Σαββίδης, ο οποίος μας είπε ότι στο αρχείο του παππού του Δημήτρη Λαμπράκη υπάρχει ένα όμοιο άλμπουμ. Ημασταν τυχεροί γιατί μπορούσαμε να συγκρίνουμε τα δύο αυτά άλμπουμ και να συμπληρώσουμε όποιες φωτογραφίες έλειπαν από το ένα στο άλλο».
 

Στο πρώτο και στο δεύτερο άλμπουμ, που, όπως αναφέραμε, αφορούσαν στο ίδιο ταξίδι στη Σαντορίνη, ήρθε να προστεθεί ένα τρίτο. Αφορούσε το ταξίδι που έκανε στο νησί το 1954 ο Κόνραντ Αντενάουερ, ο πρώτος καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να δει από κοντά τις ανασκαφές του θείου του, καθηγητή Φρειδερίκου Χίλερ φον Γκέρτρινγκεν – αρχαιολόγου που έφερε στο φως σημαντικό αριθμό αρχαίων ελληνικών επιγραφών.
 

Ολες οι φωτογραφίες, και στα τρία άλμπουμ, είχαν τραβηχτεί από τον Δημήτρη Χαρισιάδη, γεγονός που πρόσθετε μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς αποκάλυπτε τη σχέση του σημαντικού φωτογράφου με τη Σαντορίνη ως τόπο έμπνευσης και παρατήρησης. Στις εικόνες του, το νησί δεν παρουσιάζεται ως τουριστικό στερεότυπο, αλλά ως ζωντανός οργανισμός που ανασαίνει μέσα από το φως, ένα αυθεντικό σκηνικό όπου τα πρόσωπα – μια παρέλαση επωνύμων αλλά και ανθρώπων του καθημερινού μόχθου – διηγούνται ιστορίες που ακόμα και σήμερα συγκινούν και γοητεύουν.

 

Ο Κόνραντ Αντενάουερ με τον καθολικό επίσκοπο Γεώργιο Ξενόπουλο, στον δρόμο πάνω από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή προς την Επισκοπή.

Φωτ: Δημήτρης Χαρισιάδης

Οι λήψεις του Χαρισιάδη συνιστούν ένα οπτικό χρονικό της Σαντορίνης πριν από την εμπορική της μετάλλαξη, μια ποιητική αλλά ακριβή καταγραφή της αυθεντικής νησιωτικής ζωής. Το δε ιστορικό ταξίδι του Αντενάουερ το 1954 αποκτά ιδιαίτερη θέση στη διήγηση που ξεδιπλώνεται στις σελίδες του λευκώματος, καθώς αποτυπώνει τη συνάντηση διαφορετικών κόσμων: της μεταπολεμικής Ευρώπης που αναζητεί νέες ισορροπίες και της Ελλάδας που επαναπροσδιορίζει την ταυτότητά της.

Ολοι αυτοί οι λόγοι οδήγησαν τον κ. Τσίτουρα να συγκεντρώσει τα τρία λευκώματα – καθώς και άλλες φωτογραφίες που ο Χαρισιάδης τράβηξε στο νησί – σε μια πολυτελή έκδοση. Την πλαισιώνουν τρία χρονογραφήματα του Σπύρου Μελά, ο οποίος είχε συνοδεύσει τον Αντενάουερ στην περιήγησή του στη Δήλο και στη Θήρα, καθώς και κείμενα υψηλής τεκμηρίωσης.
 

Η Αλίκη Τσίργιαλου, ιστορικός φωτογραφίας και υπεύθυνη των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, γράφει για το έργο του Δημήτρη Χαρισιάδη· ο καθηγητής Θεόδωρος Κουτρούμπας αναλύει το θέμα «Η επίσκεψη του Αντενάουερ στην Ελλάδα και στη Σαντορίνη: Μια ιστορία συμφιλίωσης μέσα από τον πολιτισμό με οδηγό τον πολιτικό πραγματισμό»· ενώ η αρχιτέκτων Παρασκευή Μποζινέκη-Διδώνη μάς ξεναγεί στην ιστορία της μονής του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στο νησί. Τέλος, η Ελένη Χέλμη-Μαρκεζίνη γράφει για τις δικές της «Αναμνήσεις από τον Ντίμη Χαρισιάδη».
 

Εικαστικό ντοκουμέντο, αλλά και στοχασμός πάνω στη σχέση της φωτογραφίας με το τοπίο, τη μνήμη, την αλήθεια, το λεύκωμα «Δημήτρης Χαρισιάδης – Σαντορίνη» (δίγλωσση έκδοση, στα ελληνικά και στα αγγλικά) αποτελεί τον όγδοο τόμο του Αρχείου Θηραϊκών Μελετών – Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα.
 

Πρόκειται για μια σειρά εκδόσεων που αναδεικνύουν την ιστορική μνήμη και προσφέρουν σπάνιες μαρτυρίες για τη Σαντορίνη πριν από τις τουριστικές μεταμορφώσεις των μεταπολεμικών δεκαετιών. Η ποιότητα του χαρτιού και η προσεγμένη εκτύπωση και βιβλιοδεσία ενισχύουν τον χαρακτήρα του ως συλλεκτικού έργου, μιας έκδοσης που με τη χρήση πολύτιμου αρχειακού υλικού ενώνει την επιστημονική τεκμηρίωση με τη συγκινησιακή δύναμη της εικόνας, αναβιώνοντας έναν κόσμο που παραμένει εκτυφλωτικά φωτεινός μέσα από τη μνήμη.


Πηγή : Το Βήμα